1.Pochodzenie nazwy etyka. Słowo etyka pochodzi z greckiego ethos. Twardowski uważa, iż istnieją dwa znaczenia tego wyrazu: - ethos (przez epsilon) – zwyczaj, przyzwyczajenie; - ethos (przez etha) – stałe miejsce przebywania Z upływem czasu „ethos” nabrało znaczenia stałego sposobu postępowania, a więc obyczaju, zbliżając się tym samym do znaczenia wyrazu „ethos”, czyli zwyczaju. Etyka jako nauka filozoficzna związana jest z słowem „ethos”, ale nie bezpośrednio w znaczeniu obyczaju, nie jest bowiem nauką o zwyczajach. „Ethos” to także charakter i to słowo jest dla etyki kluczowe. 2.Moralność a etyka (objaśnienie pojęć). Moralność – zespół ocen i norm, wzorców postępowania i ideałów osobowych, mających regulować postępowanie jednostek oraz stosunki między jednostkami a grupami społecznymi; całokształt zachowań i postaw jednostki lub grupy społecznej, oceniany według jakiegoś społecznie funkcjonującego systemu ocen i norm moralnych. Jest to po prostu sposób postępowania i poglądy na postępowanie. Etyka – nauka o moralności, zajmująca się opisem, analizą i wyjaśnianiem rzeczywiści istniejącej moralności i ustaleniem dyrektyw moralnego postępowania. Ogół norm moralnych, zasad postępowania przyjętych i obowiązujących w danej epoce i zbiorowości społecznej. 3.Przedmiot zainteresowania etyki. Etyka zajmuje się ustalaniem, co jest moralnie dobre a co złe, opisywaniem i wyjaśnianiem moralności rzeczywiście przyjmowanej w różnych epokach i środowiskach społecznych (czyli tego, co ludzie uważają za dobre czy złe moralnie), oraz wskazywaniem źródeł, struktury i funkcji moralności jako świadomości społecznej i wykrywaniem prawidłowości jej rozwoju. 4.Co to jest etyka naukowa? Etyka naukowa zajmuje się tym wszystkim, co nie dotyczy obowiązków wobec Boga. Interesuje się zatem tym, co dotyczy współdziałania ludzi, co człowiek czyni dla samego siebie, różnicami pomiędzy dobrem a złem, pobudkami postępowania dobrego i złego, kryteriami etycznymi, według których oceniamy co jest dobre a co złe. 5.Etyka opisowa a normatywna. Etyka opisowa – nauka o moralności, bada zjawiska i problemy moralne, czyli bada to, co jest. Etyka normatywna – zajmuje się tym, co być powinno. 6.Co to jest etyka niezależna? Jest to etyka, która ma swoje własne uzasadnienia, nie sięga do innych nauk, wierzeń lub założeń religijnych. Stworzył ją T. Kotarbiński. . Wymień i omów główne kierunki etyki biorąc pod uwagę jej zakres. Ze względu na zakres etyki dzielimy ją na: * etykę indywidualną (egoistyczna) – to, co człowiek czyni dla samego siebie. Obowiązkami wobec Boga zajmuje się etyka nienaukowa. * etykę społeczną (altruistyczna) – zajmuje się tym, co dotyczy współdziałania ludzi. Dzieli się na syngularystyczną (przedmiotem postępowania etycznego jest inna jednostka) i uniweralistyczną (przedmiotem postępowania etycznego jest związek jednostek). . Etyka heteronomiczna. Etyka ta zakłada, że różnica między dobrem a złem wynika z mniej lub więcej postanowienia dowolnego. 9. Etyka autonomiczna. Kierunek ten przyjmuje, iż w istocie pewnego postępowania leży to, iż coś jest dobre, a inne złe ( nie pochodzi z zewnątrz). 10. Etyka teleologiczna i ateleologiczna. Kierunek teleologiczny – uznaje najwyższy cel, konieczność celu ostatecznego i nazywa postępowanie dobrym o ile temu celowi odpowiada. Kierunek ateleologiczny – postępowanie powinno odpowiadać jakieś zasadzie a nie celowi, tzn. powinno być rozumne. 11. Objaśnić kierunek etyki zwany eudajmonistycznym. Kierunek ten zakładał, iż celem ostatecznym człowieka jest to, by było mu dobrze, by był zadowolony i szczęśliwy. 12. Co to jest etyka perfekcjonistyczna? Etyka ta głosiła, iż nie chodzi w życiu człowieka o szczęście lecz o pewną doskonałość, pełny rozwój indywidualności. 13. Różnice między etyka absolutną a relatywistyczną. Etyka absolutna zakłada, iż czyn zły zawsze będzie postępkiem moralnie nagannym, niezależnie z jakich pobudek został wykonany. Etykę relatywistyczną natomiast interesują także pobudki, z jakich czyn się zrodził. 14. Przedmiot oceny etycznej. Przedmiot oceny etycznej zawiera się w trzech kategoriach: * postępowanie ze względu na swe skutki, a więc to, co człowiek czynem swym zdziałał czyli wytworzony stan rzeczy: * kierunek oceniający intencję; * nie ocenia ani czynu ani intencji lecz sam charakter, z którego czyn wynika; 15. Najwyższy cel życia według Arystotelesa. Celem najwyższym, czyli takim, który dla niczego nie jest środkiem, jest dla Arystotelesa eudajmonia. W rozumieniu Greków eudajmonia to doskonałość jednostki, czyli osiągnięcie tego optimum, jakie człowiek przy swej naturze osiągnąć może. Można tłumaczyć ją jako „szczęście”. Dla Arystotelesa sens eudajmonii leżał w działaniu rozumnym, ono jest bowiem osnową życia doskonałego. 15. Najwyższy cel życia według Arystotelesa. Celem najwyższym, czyli takim, który dla niczego nie jest środkiem, jest dla Arystotelesa eudajmonia. W rozumieniu Greków eudajmonia to doskonałość jednostki, czyli osiągnięcie tego optimum, jakie człowiek przy swej naturze osiągnąć może. Można tłumaczyć ją jako „szczęście”. Dla Arystotelesa sens eudajmonii leżał w działaniu rozumnym, ono jest bowiem osnową życia doskonałego. 16. Poglądy ludzi na szczęście w opinii Arystotelesa. Szczęście dla Arystotelesa to działanie zgodne z rozumem. Działanie takie zapewnia bowiem osiągnięcie doskonałości. Doskonałość stoi zatem ponad dobrami idealnymi, zewnętrznymi i społecznymi. 17. Dwa rodzaje cnót według Arystotelesa. Arystoteles dzieli cnoty na dianoetyczne (np. mądrość, rozsądek) oraz na etyczne (np. hojność, męstwo). Pierwsze z nich obejmują dziedzinę poznania, drugie natomiast dziedzinę życia praktycznego. 18. Na czym polega koncepcja złotego środka. Koncepcja złotego środka, najsłynniejsza z teorii etycznych Arystotelesa zakładała, iż cnót jest tyle, ile właściwych człowiekowi czynności, bo każda czynność ma swoją cnotę. Męstwo jest np. cnotą pomiędzy tchórzostwem a zuchwalstwem. Podobnie w każdej dziedzinie można i należy znaleźć odpowiedni środek. Na tej podstawie Arystoteles określał cnotę jako „usposobienie zachowujące środek”. 19. Cel ludzkiego życia według Tomasza z Akwinu. Uważał, że cel ludzkiego życia nie ogranicza się do szczęścia doczesnego. Według Tomasza celem ludzkiego życia jest zatem: istnieć, rozmnażać się, uczyć się, tworzyć uporządkowane społeczeństwo i czcić Boga 20. Trzy działy etyki według T. Kotarbińskiego. Etyka, według Kotarbińskiego, obejmuje trzy wielkie działy: * naukę o życiu szczęśliwym – eudajmonologia, hedonistyka * naukę o praktyczności działań – prakseologia * naukę o tym, jak trzeba żyć, aby zasłużyć na miano porządnego człowieka - deontologia 21. Pojęcie zdania analitycznego i przykłady. Sens orzeczenia takiego zdania zawiera się w podmiocie, np. Wszystkie wdowy są kobietami. 22. Pojęcie zdania syntetycznego. Zdanie syntetyczne to takie, którego orzeczenie nie mówi o tym, co znajduje się w podmiocie. Dla sprawdzenia prawdziwości zdań syntetycznych trzeba odwołać się do dalszych informacji. Ich empiryczność polega na tym, że potwierdzić lub obalić te zdania musi doświadczenie, np. Piątek był dniem deszczowym, Ania to bardzo pilna uczennica. 23. Co Kant sądził o Bogu? Założenia etyczne Kanta nie obejmowały tezy o istnieniu Boga. Nie sądził, iż można by dowieść istnienia Boga, ale uważał, że na podstawie rozważań moralnych, można dojść do przekonania, że Bóg istnieje. 24. Dwa typy imperatywów według Kanta. Wyróżnił on dwa typy imperatywów (nakazów), którym podlegają ludzkie czyny: * hipotetyczne – polecenia swe formułują warunkowo (np. Jeśli…to), nakazy takie zalecają czyny, które są środkami do realizacji celów. Osiągamy je poprzez odwoływanie się do czystego rozumu. * kategoryczne – nie mają postaci warunkowej, nie zakładają żadnego szczegółowego celu i obowiązują wszystkie istoty rozumne. Wskazują na cele same w sobie. 25. Co to znaczy imperatyw kategoryczny? Imperatywy kategoryczne – nie mają postaci warunkowej, nie zakładają żadnego szczegółowego celu i obowiązują wszystkie istoty rozumne. Wskazują na cele same w sobie 26. Co to jest imperatyw hipotetyczny? Imperatywy hipotetyczne – polecenia swe formułują warunkowo (np. Jeśli…to), nakazy takie zalecają czyny, które są środkami do realizacji celów. Osiągamy je poprzez odwoływanie się do czystego rozumu. 27. Objaśnij pojęcie utylitaryzm. Utilis – użyteczny, korzystny. Utylitaryzm to teoria etyczna, której sens zawiera się w sformułowaniu „Jak najwięcej szczęścia dla jak największej liczby ludzi”. 28. J. Bentem i jego kierunek hedoniczny. Dla Bentema dobre jest to, co przynosi jak najwięcej przyjemności, a jak najmniej bólu. Słuszna decyzja wiodąca do moralnego czynu powoduje największą przyjemność. Wielkość tego efektu ustalać się miało według rachunku użyteczności (hedoniczny). Dlatego też ta koncepcja była nazywana utylitaryzmem hedonicznym. 29. Objaśnij sens słów Mill’a „Lepiej być niezadowolonym człowiekiem niż zadowoloną świnią”. Mill odróżniał przyjemności związane z umysłem od związanych z ciałem. Oba rodzaje przyjemności są w związku ze sobą. Przyjemności wyższe powinny być przedkładane nad niższe. 30. Utylitaryzm czynów a utylitaryzm zasad. Utylitaryzm czynów – uznaje, że metoda utylitarystyczna powinna wychodzić od konkretnych zachowań uznawanych za moralne i niemoralne i z nich wyciągać zasady; Utylitaryzm zasad – najpierw określić ogólne normy i na ich podstawie orzekać, jakie konkretne postępki są dopuszczalne. 31. Pojęcie intuicjonizmu. Intuicjonizm to kierunek uznający bezpośrednie poznanie rzeczywistości przez intuicję – rozumianą jako zdolność umysłu, niesprowadzalną ani do doświadczenia zmysłowego, ani do poznania dyskursywnego – za najbardziej lub jedynie wartościowe. 32. Pojęcie emotywizmu. Emotywizm to koncepcja etyczna, która swoją podstawą czyni emotywne (nasze czuciowe, emocjonalne reakcje) odpowiedzi na innych ludzi, zdarzenia, poglądy, sytuacje i zasady. Emotywizm zajmuje się tym, jakie są ludzkie reakcje uczuciowe. 33. Co to było koło wiedeńskie? Do założycieli tego koła należeli: R. Carnap, M. Schlick, O. Neurath. W swoim manifeście Naukowa wizja świata sformułowało zasadniczy cel filozofii: ustalić kryteria sensownych wypowiedzi o świecie. Uważali, iż wedle logicznego pozytywizmu poprawnie rozumiana filozofia ustalić ma sposoby wykazywania prawdziwości lub fałszywości konkretnych stwierdzeń. Dali początek XX – wiecznej filozofii analitycznej. 34. Jaki jest zasadniczy cel filozofii według przedstawicieli koła wiedeńskiego? W swoim manifeście Naukowa wizja świata sformułowało zasadniczy cel filozofii: ustalić kryteria sensownych wypowiedzi o świecie. Uważali, iż wedle logicznego pozytywizmu poprawnie rozumiana filozofia ustalić ma sposoby wykazywania prawdziwości lub fałszywości konkretnych 35. Przykłady zdania bezsensownego. Zdania bezsensowne to zdania, które nie są ani zdaniami syntytecznymi ani analitycznymi. Są to zdania, z których nie ma żadnego pożytku w dyskusji, niepodobna bowiem potwierdzić ani ich prawdziwości ani fałszywości, np. kłamstwo jest złem, istnieje Bóg. 36. Etyka sytuacyjna w ujęciu J. Fletchera. Fletcher w swojej książce „Etyka sytuacyjna” wyróżnił trzy podejścia do kwestii moralnej: * legalistyczne – etyka oparta jest na niezmiennych zasadach; * autonomiczne – etyka odrzucająca sztywne nakazy i zakazy; * sytuacyjne – etyka oceniająca czyny w zależności od zaistniałej sytuacji. Etyka sytuacja w ujęciu Fletchera to zatem taka etyka, która nie opiera się na sztywnych zakazach i nakazach, ale wszystkie czyny uzależnia od zaistniałej sytuacji, w jakiej były one dokonywane. 37. Zasady etyki sytuacyjnej. Zasady Fletcher ujmuje następująco: * pragmatyzm - aby czyn był słuszny, musi być skuteczny. O powodzeniu czynu decyduje miłość. * relatywizm – zwolennicy etyki sytuacyjnej odcinają się od słów: nigdy, zawsze, bezwzględnie, bowiem to sytuacje wymuszają odstępstwa od zasad. Relatywizm to nie wszelka dowolność, ale postawa uzależnienia wszystkich elementów od pewnego czynnika stałego, etyka sytuacyjna uzależnia wszystko od miłości. Od ludzi oczekuje się, że będą postępować z miłością, jak to jednak uczynią zależy od okoliczności. * pozytywizm - podstawą etyki sytuacyjnej jest swobodna decyzja człowieka, aby wszystko podporządkować chrześcijańskiej miłości * personalizm – dla etyki sytuacyjnej najważniejsi są ludzie. Obowiązkiem chrześcijanina jest zatem kochać bliźnich, a nie abstrakcyjne normy, moralność zatem powinna koncentrować się na osobie. * sumienie – etyka sytuacyjna twierdzi, że nie ma żadnego sumienia, które kierowałoby ludzkimi poczynaniami, a w każdym razie w sensie jakieś intuicji czy Bożego głosu. Sumienie to po prostu nazwa dla ludzkich wysiłków, aby podejmować decyzje stosowne do konkretnej sytuacji. 38. Wymienić co najmniej 2 tezy spośród 6 wyodrębnionych przez Fletchera. * Tylko cel uzasadnia środki. Miłość może zatem uzasadnić wszystko, ale musi być celem a nie narzędziem do czegoś. * Podporządkowane miłości decyzje podejmowane są w zmieniających się okolicznosciach. * Miłość chrześcijańska to bardziej postawa niż uczucie. 39. Omów jedną z sześciu tez etyki sytuacyjnej. Według etyki sytuacyjnej dobra sama w sobie jest tylko miłość. Czyny są dobre, jeśli pomagają ludziom, a ze jeśli im szkodzą. To, co dobre w jednej sytuacji w innej może być złe. Nie ma czynu dobrego w sobie. Wszystko zależy od okoliczności, w jakich jest wypełniany ten czyn. Św. Augustyn powiada, że aby dowiedzieć się, czy mamy do czynienia z dobrym człowiekiem pytać trzeba nie w co wierzy, ale co kocha.