Myśl przedsocjologiczna 1. Myśl polityczna starożytnej Grecji okresu klasycznego
– Sofiści, Herodot, Sokrates, Tukitydes.
Grecka myśl społeczna
Grecka myśl społeczna charakteryzowała się systematycznością. Jest to pierwsza myśl, która zadawała sobie pytania o organizacji świata. Odchodziła od bezkrytycznego monizmu do dualizmu bezkrytycznego.
Uważano, że jedno prawo obowiązuje w naturze (prawidłowości przyrody) oraz człowieka. Grecy pierwsi zauważyli, że istnieją dwa porządki. Odkryli autonomię jednostki (indywidualizm), którą jest w środowisku społecznym.
Pierwsi stworzyli typ cywilizacji, który pozwalał na refleksję- człowiek świadomy własnych potrzeb, zastanawiał się, kim jest, czym jest, jaki ma status społeczny itd.
Najważniejsza była społeczność .Grecy odeszli od tego pojęcia. Społeczeństwo Hellady było społeczeństwem niewolniczym. Składało się z niewolników i wolnych. Niewolnicy wytwarzali dobra powszechne.
Istniał elityzm. Elita tworzyła pojęcia i wartości. Cała kultura grecka była tworzona przez elity społeczne. Był bardzo ożywiony kontakt ze wschodem. Gros umiejętności przejęli właśnie ze wschodu. To za sprawą głównie kontaktów również z dalekim wschodem. Czerpali z ich dorobku wiedzę przyrodniczą , filozoficzną, polityczną (głównie z Egiptu i Babilonii).
Jednakże wykorzystywali dorobek wschodu, aby wejść dalej. Wykorzystywano morze do rozszerzenia horyzontów myślowych głównie przez przecieranie nowych szlaków handlowych. Następowała kumulacja doświadczenia z obserwacji innych kultur. Kumulacja doświadczenia społeczno-politycznego. W okresie wczesnohelleńskim – 12 i 10 wieku p.n.e. dominuje poczucie jedności świata greckiego. Grecy uważali iż ludźmi są tylko Helleni, a reszta to barbarzyńcy. Jest to podział etnocentryczny. Zaistniał fenomen polis- miasto obwarowane murami (etymologiczny sens) + tereny rolnicze przylegające do miasta. Polis mogło obejmować nawet całą wyspę (z greki – poli - liczyć).
Była to organizacja polityczna, militarna, społeczna i gospodarcza. Rozwój kulturowy zmieniał do zaniku poczucia jedności Hellenów i do powiązania człowieka z pewnymi polis. Tylko w Grecji wystąpiło tzw. idea obywatelska (polite – obywatel). Wejście przynależności człowieka. Obywatel należał do polis (nie był niewolnikiem). Wystąpiła świadomość określająca rolę ludu (demos – lud).
Zauważyli, że ta rola jest niezwykle ważna dla całokształtu państwa.
Grecy byli pierwszą cywilizacją, która odwoływała się do woli powszechnej (opinii wszystkich obywateli).
Było to naturalne – normalna procedura poprzedzająca działania. Obywatelami mogli być tylko wolni mężczyźni. We wczesnej literaturze greckiej pojawia się idea dobrego ustroju – eunomia (dobry ustrój). Oparty na ładzie, pokoju i sprawiedliwości.
Grecy zauważyli, że są ustroje dobre i złe. Nie ma kwestii jaki przyjmiemy ustrój, tylko czy dobre będą jego rządy.
Podstawowe formy ustroju:
- Monarchia – dobry ustrój jeśli monarcha troszczy się o dobro państwa eunomia. Trzyma ład, pokój i rządzi sprawiedliwie. Dochodziło do buntów wtedy kiedy król przestrzegał prawa.
Degeneracja monarchii – Monarchia przechodzi w tyranie (gdy władca troszczy się o siebie, a nie o państwo). Tyran jest podejrzliwy (z greki tyranos – tyran).
- Arystokracja –
[aristos – wybrani]. Władze sprawują wybrańcy – może być jeden lub wielu. Ogólnie arystokracja mogła zapewnić pokój. Za cel miała dobro państwa. Degeneracja arystokracji – Arystokracja przechodzi w oligarchie (oligos – mały). Mała grupa ludzi zainteresowana zachowaniem władzy w tej grupce ludzi. Arystokracja przechodzi w plutokracje (plutos – bogactwo). Grupa ludzi utrzymuje władze tylko w jednym celu, bogaceniu się.
- Demokracja
– (demos – lud, kratos – władza). Jest to władza większości. Lud musi być zdyscyplinowany i akceptować wybór ogółu. Degeneracja demokracji – Demokracja przechodzi w ochlokracje (ochlos – tłum). Rządy tłumu, motłochu. Jest to zdezorganizowana demokracja, nie mająca dyscypliny. Demokracja przechodzi w anarchie (bez rząd). Brak struktur państwa. Grecy bali się go najbardziej. Anarchia prędzej czy później zawsze prowadzi do tyranii. Demokracja przechodzi w timokracje (timos – zaszczyt). Rządzących interesują coraz to nowsze zaszczyty. Jest to forma ustroju gdzie środek zaczyna być celem. Uhonorowanie rządzącego. Forma demokratyczna i arystokratyczna mogą przejść w Timokracje. Szczególnie u wojskowych.
System Sparty.
Teokracja: władza pochodzi od boga. Sam władca jest bogiem (theos – Bóg). Grecy przeciwstawiali eunomi tzw. anornie, czyli zły ustrój. W skład anornii wchodzą ustroje zdegenerowane.
Pierwsi sofiści odróżniali dwa czynniki w ludzkim otoczeniu:
- naturalny.
- społeczny.
Sofiści (sofis – nauczyciel mędrzec) od 5 i 4 w. pne.
Poprzedzeni myślą filozoficzną filozofów jońskich, pitagorejczyków, Heraklita z Efezu, Anaksymandera, Anaksynesa itd.
Szkoła eleatów – Portemites, Zenon z Elei, Ksenofon.
Szkoła naturalizmu – Empedokles z Agrygentu, Anaksacjoras, Demokryt.
Tales z Miletu
– 6 i 7 w. Pne. polityk, mędrzec, technik inżynier, uczony geometrii. Oddzielił naukę od umiejętności. Umiejętność – pojedyncze twierdzenie. Nauka – twierdzenia powiązane między sobą, są uporządkowane. Wiedza i Umiejętności (oddzielona od wiedzy).
Heraklit z Efezu
– 3 traktaty: - kosmologiczny, - polityczny, - teologiczny. Uważał że światem człowieka rządzi rozum (lagos – rozum). Pierwszy który stworzył refleksję nad samym sobą. Wyznawał kult prawa i kult jednostki wyższej (niezwykła oryginalność). Według niego istnieje podwójna moralność: - tłumu (ogólne prawa), - mędrca (sam sobie określa moralność).
Demokryt (460 – 360 pne.) w Abdenie Uczeń Leucypa (połowa 5 wieku pne.)
Filozofia przyrody – atomizm. Autor 60 dzieł, reszta zaginęła między innymi pisma etyczne, techniczne, strategiczne i ekonomiczne. Materia cała z atomów. W sprawach etycznych oddzielił czyny moralne od czynów składanych pod przymusem. Moralność z samej woli. Nie z bojaźni, lecz z obowiązków należy wystrzegać się błędów.” Najwyższym dobrem dla niego było zadowolenie. Środkiem pozyskania zadowolenia jest rozum. Samo zadowolenie to stan harmonii, ciszy, spokoju ducha. Osiąga się go przez umiar – cnotę rozumu. Etyka Demokryta była eudemonistyczna (głównym narzędziem oceny co jest umiarem jest rozum)
Pitagoras
(570 – 497 pne.) Założyciel związku pitagorejskiego w Krotonie. Związek religijno – etyczny. Czynny udział w życiu, miał władzę nad Polis. W roku 440 pne. został rozbity – uczniowie Pitagorasa rozpierzchli się po Helladzie.
Traktowali naukę jako środek pielęgnacji duszy. Stworzyli system pitagorejski – ziemia krąży wokół środka systemu planetarnego.
Sofiści
(sophistikos – mędrzec, sophia – wiedza) 5 i 4 wiek pne. Nawiązali do problemów politycznych i prawnych (dzisiejsze nauki prawne). Była to poważana warstwa – nauczyciele. Głosili wszechstronność wiedzy. W sposób praktyczny wykorzystywanie jej.
Nauka – jedność przestrzeni i umiejętności praktycznych. Byli to wędrujący nauczyciele, pobierali wynagrodzenie, przez co tylko synowie elit mogli pobierać naukę.
Głównie rozwijanie umiejętności retorycznych (rethor – mówca). Właściwy dobór argumentów, aby przekonywać słuchaczy do swych racji. Retoryka była tak popularna, ponieważ istniała Rada Zgromadzenia Polis – rozstrzygająca sprawy, instytucja władzy sadowniczej. Głównie do uzasadniania swoich tez. Dociekali prawdy przez dyskusję. Obalali dotychczasowe autorytety, bądź je bronili. Wiedza dotychczasowa była punktem wyjścia w dyskusji i dochodzenia. Natomiast często dochodzenie do relatywizmu. Odrzucali mitologię. Nie ma praw wiecznych i podważalnych. Wiedza jest względna i zależna od okoliczności zgromadzenia. Typowi racjonaliści, ostatecznym gwarantem był rozum. Najwybitniejsi sofiści:
Pitagoras z Abdemy
(480 – 410) pne.
Jego hasło: „Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy, istniejących że istnieją i nieistniejących, że nie istnieją.”
- Polis zorganizowana stosownie do potrzeb jednostki. - Sensowność praw oceniać należy, jako przydatność dla jednostki.
- Prawa obowiązują za zgodą obywateli.
Pierwsza koncepcja umowy społecznej. Natura ludzka jest z gruntu zła – rządzi się egoizmem, nie jest idylliczna. Etap zdobycia zdolności politycznych – jednoczenie się w społeczności (zbiorowości) i kształtują tożsamość wspólną. Prawo i sprawiedliwość są rzeczą ludzką i względną, tak samo jak kryteria dobra i zła. Prawo samo w sobie należy modyfikować i przez dyskusję ulepszać jego formę. Prawa nie są jednoznaczne, są względne.
Gorgiasz z Laotinoi
(483 – 385 pne.)
Był sycylijczykiem. Reprezentuje kierunek zwany okazjonalizmem. To od środowiska będzie zależało zdobywanie prawdy. Nie ma zasad wspólnie obowiązujących całe społeczeństwo (nawet prawo). Wszystko zależy od zachowania jednostki. Mówił o pluralizmie moralnym – w danym społeczeństwie istnieje kilka systemów moralnych (u kobiety, mężczyzny, wojownika, rzemieślnika, jest on inny).
Istnieją również różne dzielności, jest inna dla każdego. Podejmował problematykę prawa natury. Dostrzegał różnice pomiędzy prawem pisanym (nie zawsze jest sprawiedliwe i rozsądne), a prawem mówionym. Nie zawsze prawo pisane odpowiada wymogą ładu i poczucia sprawiedliwości. Prawo natury odwołuje się do rozumu, racjonalnego poznania człowieka i jego potrzeb. Hippiasz z Elidy
(około 5 wieku pne.)
Przedstawił wizję wielkiej wspólnoty ludzkości. Wszystkich uważał jako obywateli świata. Wszyscy podlegają prawą natury – odpowiada harmonii świata i tworzy więzi pomiędzy jednostkami.
Zakłada przewagę prawa natury nad prawem pozytywnym (pisanym). Przewaga prawa natury wynika z:
- desakralizacja prawa pozytywnego (pisanego)
- wprowadza teorie kosmopolityczną (obywatel świata)
- koncepcja egalitarystyczna (egalitaryzm – równość) – każdy obywatel jest równy Przygotowali pole badawcze wymiaru społecznego i humanistycznego.
Herodot
(484 – 425 pne.) Grecki historyk podróżnik. Przebywał w Atenach. Nazwany został przez Cycerona ojcem historii. Jego dzieło pod tytułem „Dzieje” pisane prozą. Opisywał wrogie stosunki pomiędzy ludami Europy i Azji. Materiał posiadał z przebytych podróży. Zwolennik demokracji. Wysuną Wielką koncepcję historiozoficzną – przekonanie, że istnieje jeden ład moralny. Na szczycie znajduje się bóstwo, które każe za przewinienia. W „Dziejach” są pierwiastki mitologiczne i religijne. Było to głównym źródłem dziejów za czasów średniowiecza i renesansu, około 17 wieku we Włoszech. Irracjonalizm mieszał się z racjonalizmem.
Tukitydes
(460 – 404 pne.) Był naukowcem, greckim historykiem. Jego najwybitniejsze dzieło to „Wojna Peloponezka” również przedstawiał koncepcję historiozoficzną. Istnieją pewne prawa, które rządzą dziejami świata. Był uczniem sofistów – odrzucał irracjonalne czynniki. Uważał, że dzieje ludzkości są wynikiem działania ludzkiego. Ludzie zawsze działają według swoich potrzeb, zawsze w interesie własnym. Każde państwo dąży do uzyskania przewagi na zasadzie silniejszego. Przyjął zasadę niezmienności natury ludzkiej. Jednakowo działające skutki powodują jednakowo działające przyczyny. Historia jest głównym źródłem wiedzy polityków. „Historia vita magistra”.
Był pierwszym, który otrzymał miano krytyka historycznego. W sposób racjonalny i pragmatyczny dobierał materiał historyczny. Był niezwykle obiektywny. Historię opierał na podstawie reliktu. Większość uważa go za ojca krytyki historycznej.
Sokrates
( 469 – 399 pne.)
Uczeń sofistów. Później stał się pogromcą myśli sofistycznej. Syn rzeźbiarza i położnej. Nie zostawił żadnych prac pisanych, nauczał ustnie. Zajmował się uczeniem młodzieży i przechodnich ludzi. Zrobił sobie wrogów. Krytykował sofistów za pobieranie opłat za naukę. Żył w nędzy, był wzorem cnót obywatelskich, miał problemy z żoną – Ksantypą. Oskarżony o deprawację młodzieży i skazany przez Radę na śmierć. Wypija cykutę i dokonuje przemowy. Umiejętnie zadawał pytania. Humanizm opierał się na zasadzie poznania samego siebie. Postępowanie Ateńczyków poprzez umiarkowanie, pracę i sprawiedliwość. Praca to przejaw normalnego życia (nie przymus). Istnieje prawda obiektywna. Sprawiedliwość to umiarkowanie, poszanowanie swojej i cudzej godności, praworządności. Demokracja – równość i wolność słowa. To co mówił stosował w życiu, tzw. Intelektualizm etyczny.
Cnota = Wiedza = Sprawiedliwość.
Każdy ma prawo do wiedzy i sprawiedliwości. Przebywanie w państwie – zgoda jednostki na poszanowanie praw tego państwa. Teza, że każda jednostka powinna wykonywać pracę dla polis.
Wyróżniał ustroje:
1. Monarchia – ustrój z królem panującym. Chroni obywateli w sposób legitymizowania swej władzy. Sam musi przestrzegać ustanowionych praw. Musi szanować godności innych obywateli.
2. Tyrania – wtedy gdy monarcha przestaje szanować godności innych obywateli.
3. Arystokracja – rząd elity, wąskiej grupy społecznej. Zmierza zawsze ku zabezpieczeniu interesów wąskiej grupy, a nie polis.
4. Demokracja – jako najwspanialszy ustrój. Rzecznik demokracji. Każdy obywatel ma wpływ na władzę, a wręcz powinien walczyć o nią.
Sokrates uważał, że demokracja ma jeden moment szkodliwy – gdy ludzie podejmują decyzję wraz z emocjami. Musi być według niego racjonalna dyskusja. Przyśnił mu się łabędź na jego kolanach, tego dnia przyłączył się do niego Platon.