Słowniczek antropologiczny

Antropologia kulturowa Jest to nauka, która zajmuje się człowiekiem jako twórcą kultury i istotą społeczną. Nauka ta dąży do skonstruowania ogólnej teorii, aby na jej podstawie zrozumieć i zinterpretować człowieka i jego dzieła. Jej zadaniem jest badanie konkretnych kultur i różnych grup etnicznych, prowadzi interkulturowe studia porównawcze nad rozmaitymi aspektami kultury oraz bada zasady działania i rozwoju kultury całej jednostki. Zajmuje się związkami między kulturą a nauką, kulturą a społecznym systemem, kulturą a organizacją ludzkiego działania, kulturą a historią oraz kulturą a organizacją społeczeństwa. Zwraca silną uwagę na związki społeczeństw tradycyjnych z cywilizacją przemysłową oraz z metodami, w jaki zostaje pokonany dystans między "obcymi" a "nami". Obecnie mamy do czynienia z socjologizacją antropologii, ponieważ nauka to coraz częściej korzysta z jakościowych metod i technik socjologii.

Dyscypliny antropologii
Antropologia fizyczna Zajmuje się człowiekiem jako gatunkiem biologicznym. Bada ewolucję typów fizycznych rasy, dzisiaj jego znaczenie, jakie miał wcześniej dla kultury, jest działem biologii. Badacze tej dziedziny muszą pamiętać o tym, ze gatunek ludzki stworzył kulturę w mechanizmie adaptacji jako jedyny.

Antropologia kulturowa Koncentruje się na kulturowym wymiarze ludzkiej rzeczywistości, dąży do rekonstrukcji ludzkiej kultury, ustalenia praw, które nią rządzą oraz wskazania cząstek elementarnych (wzory zachowań, wartości, symbole i systemy znaczeń).

Antropologia społeczna Skupia uwagę na społecznym wymiarze rzeczywistości, dążąc do ustalenia zasad budowy struktury społecznej, praw regulujących jej funkcjonowanie oraz określeniu roli podstawowych jednostek w życiu społecznym.

Etnografia i etnologia Etnografia opisuje szczegółowo kulturę materialną ludów pierwotnych (np. naczynia, stroje), a etnologia to teoria kultury, analiza kultury umysłowej, niematerialnej (np. tradycje, obyczaje, wierzenia, mity).

Antropologia społeczności pierwotnych Jest to jedna z najważniejszych subdyscyplin antropologii, zajmuje się społeczeństwami sprzed okresu pojawienia się pisma i bezpaństwowych, które nie są ustrukturyzowane klasowo i dopiero niedawno przestały izolować się od innych społeczeństw.

Antropologia społeczności chłopskich Ta subdyscyplina bada kulturę ludową, czyli folklor, ponieważ chłopi stanowią bardzo dużą część złożonych strukturalnie społeczeństw, a jego kulturą interesują się folkloryści, którzy poznają materialne aspekty życia ludzkiego oraz sztuki tzw. Naiwnej. Problemami, którymi zajmują się badacze są więc poznawanie literatury, obrzędów, szeroko rozumianej sztuki, muzyką, a także mechanizmami kontroli społecznej oraz zależnościami w strukturze warstwy chłopskiej.

Antropologia społeczności miejskich Problematyka badań pokrywa się z przedmiotem badań socjologii miasta, inaczej stawiane są problemy badawcze, różnią się również techniki, jaki te problemy są rozwiązywane.

Antropologia historyczna. Dziedzina ta rozwinęła się we Francji, jej sens polega na tym, że badacz korzysta z podejścia wykorzystywanego przez historyków, do zanalizowania materiału antropologicznego. Schemat naukowy dla zbiorowości z okresu przedpiśmiennego i o nieskomplikowanej budowie zostaje przystosowany do badania zbiorowości dawniejszych, których złożoność jest wysoka, a system polityczny silnie zhierarchizowany. Bada się więc systemy wartości, wzory rodzinne, moralność lub schematy estetyczne, które istniały w dawnych czasach rozwoju Europy. Dzięki temu powstają monografie mówiące nie tylko o cywilizacjach z kręgu pozaeuropejskiego, ale również wyjaśniające historię kultury europejskiej.

Nauki pokrewne antropologii
Antropologia ma wiele wspólnego z socjologią oraz historią. Od historii różnią ją metody i techniki badań, a nie sam przedmiot. Od socjologii wzięła wystandaryzowane metody badawcze, które umożliwiają badanie liczebnych zbiorowości, które wykazują zróżnicowanie kulturowe, w przypadku niewielkich społeczności mają zastosowanie umiarkowane, jeśli w ogóle je mają.
Antropologia a historia
Antropologia kwestię odtwarzania dziejów chronologicznie stawia na planie bardzo odległym, w przeciwieństwie do archeologii czy historii. By odtworzyć dane z przeszłości, antropologia sięga do faktów, które stawia archeologia, i na ich podstawie opowiada o tym, co było, jak zmieniali się ludzie, czym kolejno się zajmowali, gdzie mieszkali. Antropologia ma o wiele więcej wspólnego z socjologią i historią niż tego, co mogłoby dzielić.

Dyscypliny pokrewne tematyce antropologii
Archeologia
Zajmuje się tym, jak żyli ludzie w epoce przedpiśmiennej. Bada źródła niepisane, porównuje źródła niepisane z pisanymi, zajmuje się tym, co działo się kilkadziesiąt tysięcy lat temu.
Lingwistyka
Zajmuje się pochodzeniem języka, jego zmianami, sposobami używania języków w różnych sytuacjach, bada style mówienia jako komunikaty. Dzieli języki na te, które posiadają pismo, jak i te, które go nie wykształciły w procesie rozwoju społeczeństwa. Wspólnie z lingwistyką, antropologia bada społeczeństwa przedpiśmienne.
Relignioznastwo
Wspólnie z antropologią bada istotność wierzeń religijnych i obrzędów, które mają wpływ na życie społeczne, poglądów ludzi i spajanie społeczeństwa pierwotnego, co dodaje znaczenia problemowi religii - jest ważny dla nauki od początków istnienia antropologii. Trzeba mieć świadomość, że religioznawstwo kształtowało się bez względu na rozwój antropologii, badając religie monoteistyczne oraz budując teorie religii. Religioznastwo na gruncie antropologii bada mity, zwyczaje, rytuały i wierzenia społeczeństw, które cechuje przekaz ustny.
Antropologia filozoficzna
Jest ściśle powiązana z antropologią kulturową. Powstała na podstawie refleksji i wrażeń abstrakcyjnych, w przeciwieństwie do genezy powstania antropologii kulturowej (doświadczenie). Szuka wyjaśnienia istoty człowieczeństwa. Ciekawi ją jednostka jako spójna całość, którą określa rozmaitość kultur.
Funkcjonalizm Bronisława Malinowskiego Jest to kierunek w teorii i metodologii antropologii kulturowej, któremu przysłużył się Malinowski. Dla Malinowskiego kultura jest spójną całością, w skład której wchodzi szereg instytucji. Instytucje są poznawane przez badającego w trakcie analizowania ich funkcji, co sprowadza się do wpływania jednej instytucji na inne. Metodologia Malinowskiego opiera się na analizie instytucji pierwotnych w trakcie ich aktualnego działania, w praktyce wygląda to tak, że rekonstruuje przeszłość w taki sposób, jak mogła wyglądać. Funkcjonalizm widzi społeczeństwo jako zbiór powiązanych ze sobą elementów (instytucji), które współpracują ze sobą, by ostatecznie się zintegrować i w ten sposób zagwarantować równowagę dla całego systemu społecznego. Wyjaśnia zjawiska społeczne przez wskazywanie ich roli w społeczeństwie, stojąc na stanowisku, że wzory tłumaczące działanie systemu społecznego są uniwersalne. Strukturalizm Claude'a Levi-Straussa Rzeczywitość społeczna, którą możemy obserwować, jest lustrzanym odbiciem skomplikowanej budowy umysłu, której ludzie nie są świadomi, ale jednocześnie każdy człowiek posiada ją, zbudowaną na tej samej zasadzie. Przedmiotem antropologii jest poznawanie tych układów umysłu, po to, by poznać znaczenie i schemat działania całego świata i jego podsystemów.

Akulturacja
To jeden z procesów dyfuzji kulturowej. Ma miejsce wtedy, gdy w sposób żywiołowy stykają się dwa społeczeństwa, leżące obok siebie, ale społeczeństwa te różni system gospodarczy i społeczny oraz sama kultura. Zjawisko to zachodzi w sposób gwałtowny, kiedy jedna kultura zmienia się pod wpływem drugiej, bardziej ekspansywnej, ale również przez zmieniające się warunki społeczne i kulturowe. Jest to zjawisko szybkie, zachodzi w czasie trwania jednego pokolenia, w efekcie czego powstaje kultura o zupełnie innej strukturze i jakości.
Cechy anatomiczne człowieka To wyprostowana postawa ciała, chód na dwóch nogach, dłoń zdolna do manipulowania, duży mózg, typowe proporcje twarzoczaszki i mózgoczaszki do głowy.
Cechy fizjologiczne człowieka To kiepski węch, co jest związane ze zmniejszeniem twarzoczaszki oraz zredukowaniem części czaszki, które odpowiadają za prawidłowe działanie zmysłu węchu. Bardzo dobrze rozwinięte są zmysły wzroku i dotyku. Umieszczenie oczu z przodu czaszki, zamiast po jej bokach ułatwia widzenie, które umożliwia kontrolowanie jednocześnie dwóch zjawisk, także łatwiej jest ocenić odległość oraz postrzegać głębię. Człowiek rozróżnia kształty rzeczy, ciepłotę, fakturę przedmiotów. Dziecko jest połączone z matką przez bardzo długi czas.
Cechy behawioralne człowieka Potrafi rzucać, artykułuje sprawnie mowę dzięki skomplikowanemu narządowi głosowemu i budowie krtani, wysklepieniu się podniebienia, które odpowiada za artykulację i lżejszej żuchwie. Uczy się kultury, przekazuje ją potomstwu, żyje z kulturą.
Kultura
To specyficzna całość, której części są ze sobą ściśle powiązane. To zachowanie ludzi, ich wytwory materialne, które są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Kultura jest zjawiskiem zastanym przez ludzi, ludzie ją współtworzą, wpływają na nią poprzez jej podtrzymywanie. W dzisiejszych czasach istnieje silne napięcie między kulturą a jednostką, ze względu na zauważalną sprzeczność - istnieje nakaz bycia twórczym, ale jednocześnie trzeba też podporządkować się normom, w przeciwnym razie społeczeństwo mogłoby się rozpaść.
Atrybutywne i dystrybutywne rozumienie kultury Kultura w pojęciu atrybutywnym to stały przymiot, cecha charakterystyczna społeczeństwa, ale i pojedynczych osób, które są jego przedstawicielami. W tym znaczeniu występuje wyłącznie w liczbie pojedynczej, interpretowana jako "cywilizacja". Znaczenie dystrybutywne umożliwia posługiwanie się liczbą pojedynczą, ale również mnogą. W tym wypadku kultura jest pojmowana jako zespół cech i zjawisk, które pojawiają się w określonej zbiorowości.
Definiowanie kultury
Termin "kultura" ma bardzo wiele wyjaśnień, ponieważ zjawisko kultury jest problemem złożonym i trudno jednoznacznie określić zakres jej treści. Termin pojawił się w 1750 roku, by określić w ten sposób historię człowieczeństwa. Brytyjska tradycja naukowa utożsamia pojęcie "kultury" z "cywilizacją". Kultura, w najszerszym znaczeniu etnograficznym, to pojęcie obejmujące wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo i obyczaje oraz inne zdolności i przyzwyczajenia, które człowiek zdobył jako członek społeczeństwa - tak sformułował jej zakres Edward Tylor w 1871 roku. W globalnym rozumieniu, to mechanizm adaptacyjny człowieka do środowiska. Człowiek tworzy kulturę, jest jej nosicielem i odbiorcą, również manipuluje nią w życiu zbiorowym. Jest fenomenem społecznym, istnieje tylko dzięki życiu społecznemu. W ramach zbiorowości jest przekazywana w czasie (ulega dyfuzji). Jest sposobem organizacji życia zbiorowego. Cechy definicyjne kultury cechuje regularność i częstotliwość, powtarzalność wzoru polega na trwałości jego znaczenia w umysłach ludzi. Charakter zjawisk kulturowych jest wyuczony, czyli ludzie poznają kulturę w procesie uczenia się. Może to mieć charakter celowy i świadomy, ale również nieintencjonalny, nieświadomy - takie uczenie się może wynikać z biernego naśladowania.

Cechy zjawisk kulturowych

Kulturę cechuje rozciągłość w czasie. Jest zjawiskiem, które składa się z wielu elementów, tworzących całość, między którymi zachodzi łączenie się. Kultura zmienia się i trwa tylko według pewnych prawidłowości. Jest aparatem adaptacyjnym człowieka.

Cechy kulturowe
Jeden z antropologów proponuje, Kluckhohn, by podzielić cechy kulturowe na uniwersalia, które odnoszą się do wszystkich dorosłych członków określonego społeczeństwa oraz na specjalności, które dotyczą tylko niektórych członków. Cechy te mogą przybierać jednolitą postać, mogą występować w odmianach. Klasyfikuje wszystkie cechy według funkcji, jaką pełnią one w społeczeństwie. Cechy kulturowe, które decydują o traktowaniu kultur jako integralnych całości to wspólny język, wspólnota przekonań (np. religijnych), normy moralne i prawne, wspólne instytucje społeczne oraz struktury organizacyjne i polityczne.

Wzór kulturowy

Jest to silniej lub słabiej określony w społeczności mechanizm postępowania. Należy go rozpatrywać w dwóch znaczeniach, normalnym i behawioralnym, ponieważ w każdym zbiorze jest występuje świadomie przyjmowana norma oraz jej behawioralna realizacja. Przykładem wzoru kulturowego są zaloty. Na ten wzór składa się norma postępowania, a z drugiej strony rzeczywiste zachowania ludzkie. Ludzie wiedzą, jak nawiązać kontakt ze sobą, by to zrobić postępują w myśl niepisanych reguł. Wzory różnią się między pod względem częstotliwości występowania, stopnia ich obowiązywania i stopnia uświadomienia. Pewne normy są traktowane bardzo poważnie i ich przekroczenie grozi sankcjami (np. tabu kazirodztwa). Im bardziej wzór jest przestrzegany, tym ważniejszy jest dla społeczności.
Ruth Benedict, autorka koncepcji wzorów kulturowych, podaje, że można wyróżnić 3 podstawowe wzory.

Kultura apolińska, która występuje u Indian Zuni, cechuje ją ład społeczny, niechęć do agresji i kontrolowanie emocji. Kultura dionizyjska, którą można spotkać u Kwiaktiuklów. Określa ją emocjonalność, agresywne zachowania, współzawodnictwo. Kultura wyspy Dobu, gdzie panuje podejrzliwość i złośliwe zachowania.

Krąg kulturowy

Inaczej to krąg cywilizacyjny. Jest to grupa kultur, które są powiązane ze sobą przez historię i w drodze rozwoju, ewentualnie mają wspólne cechy konstytutywne. Tego terminu używamy w wypadku kultur, których zasięg terytorialny jest ograniczony.

Ewolucja kulturowa

Zakłada jedność świata, jego prawidłowe działanie, genetyczne pochodzenie jednych form od drugich, jednolitość natury ludzkiej, zmienność zjawisk kulturowych. Zmiana ewolucyjna ma charakter powszechny, globalny, progresywny, postęp ma charakter wewnętrzny, nie zachodzi równomiernie, chociaż jest ciągły i stopniowy. Jest zawsze ukierunkowana, zmierza do mniej lub bardziej sprecyzowanego celu, polega na ciągłym kumulowaniu i intensyfikacji dorobku kultury. To proces, który jest niezależny od woli ludzkiej, kierują nim immanentne prawa kultury. Obecnie nie tyle odrzuca się ten termin, co nie odgrywa już takiej roli w środowiskach antropologicznych.

Dyfuzja

Oznacza rozprzestrzenianie się fragmentów kultury, takich, jak instytucji, wzorów, zwyczajów przez zapożyczenie. Może też odnosić się do przenikania treści kulturowych z jednej warstwy lub klasy społecznej do drugiej, wtedy mamy do czynienia z dyfuzją nie przestrzenną, a strukturalną. Dziś pojmuje się to zjawisko oczywiste, które wynika z uczenia się kultury i przekazywania jej w procesie socjalizacji. Szuka się czynników, które sprzyjają lub przeciwdziałają dyfuzji, sądzi się, że najłatwiej przenoszą się elementy kultury materialnej (idee techniczne, przedmioty i sposoby ich użycia, w przeciwieństwie do idei czysto abstrakcyjnych. Twierdzi się, że najtrudniej drogą dyfuzji przemieszczają się elementy struktury i organizacji społecznej, szczególnie struktur podstawowych (rodzina, ród, klan). Nie zdarza się, by dyfuzja zachodziła drogą mechanicznego włączania obcego elementu kulturowego.

Akulturacja

Jest jedną z postaci dyfuzji. Ma miejsce wtedy, kiedy stykają się dwie odmienne zbiorowości, różniące się kulturowo, społecznie i gospodarczo. Jest procesem szybkim, najczęściej zachodzi w trakcie życia jednego pokolenia, z tego powodu proces często ma charakter dramatyczny dla jednostek należących do danej kultury. Akultutacja zachodzi najczęściej w wyniku zderzenia społeczeństwa pierwotnego z cywilizacją zachodnią, która jest w znacznym stopniu uprzemysłowiona Zmianom akulturacyjnym nie podlegają poszczególne dziedziny lub elementy, ale zasadnicze części kultury. Często towarzyszą jej dezorganizacja społeczna, anomia, pustka, czasem nawet zaburzenia psychiki.

Synkretyzm kulturowy

Jest jednym z efektów dyfuzji kulturowej. Polega na łączeniu w całość różnych elementów różnych kultur, które są odrębne od siebie historycznie i powstały w inny sposób. Teoretycznie, wszystkie kultury są wymieszane, ponieważ te trwające w izolacji wykazują obecność elementów, które pochodzą z innych, często odległych tradycji innych społeczeństw. Można wyróżnić 2 formy synkretyzmu. Jedna z nich mówi, że zapożyczeniu ulega powierzchniowa forma obcego elementu kulturowego, a tradycyjna pozostaje treść. Drugim wymiarem synkretyzmu jest odwrotność pierwszego, ma miejsce wtedy, kiedy dyfuzji ulega idea, a forma powierzchniowa nie zmienia się.

Ewolucjonizm kulturowy

Jest to dziecko pozytywizmu, jego rozwój zapoczątkowały odkrycia Darwina w drugiej połowie XIX wieku. To pierwszy kierunek w antropologii, jego przedstawiciele założyli, że występuje jedność natury ludzkiej, stadialność rozwoju, metodą badawczą powinna zostać metoda porównawcza, podkreślali rolę przeżytków i szukali genezy zjawisk społecznych. Jedność natury ludzkiej oznacza, że człowiek bez względu na rasę, środowisko, w jakim żyje, wykazuje te same cechy psychiczne, stąd też potrzeby ludzkie są wszędzie takie same. Za uzewnętrznione różnice odpowiadają czas i okoliczności. Stadialność rozwoju to przekonanie, że rozwój kultur ludzkich przechodzi takie sama stadia rozwojowe, które są ułożone w logiczną całość, od form prymitywnych do wyrafinowanych. Rozwój ludzki biegnie wzdłuż jednego kierunku, ciągłego postępu. Regres nie był brany pod uwagę. Badacze zestawiali ze sobą różnego rodzaju zjawiska kulturowe, prawo, obrzędy pochodzące z różnych obszarów, znajdowali przykłady potwierdzające wymyślone schematy. Nie byli badaczami terenowymi, opierali się na zapiskach, kronikach ludzi współczesnych, wykorzystywali dane zastane, a więc takie, które mogły być niewiarygodne. Współczesne społeczeństwo to określone stadium rozwojowe. Ludy prymitywne kiedyś do niego dojdą, ponieważ są dowody, że my kiedyś żyliśmy tak, jak oni. Są to przeżytki, formy praktyki i wierzenia, które były charakterystyczne dla wcześniejszego stadium rozwojowego i w formie łagodnej przetrwały do dziś. Budowali syntezy historii ludzkości, jak następował jej rozwój. Metoda genetyczna wyjaśniała skąd dane zjawisko pojawiło się na danym obszarze. Przedstawiciele: Bachofen, McLennon, Lubbock, Morgan, Thomsen, Maine, Tylor, Frazer, Bastian, Spencer.

Dyfuzjonizm kulturowy

Jest to kierunek ze szkoły historyczno-kulturowej. Zakłada, że kultura materialna rozwija się dzięki zapożyczeniom przez kontakty między ludami (handel, wojny, migracje, kolonizacje, działalność misyjną). Wpływa na nią liczebność zbiorowości, gęstość zaludnienia i migracje. Innymi słowy, dyfuzja to promieniowanie elementów kultury wskutek wymiany handlowej, wojen, itp. Dyfuzjonizm znajduje paralele, dlatego szuka związków, które te kultury łączyły. Rozwój odbywa się poprzez zapożyczenia, dlatego ważna jest dynamika kontaktów kulturowych. Kultura to zbiór elementów, a nie organiczna całość. Odrzuca ewolucjonizm i zwraca uwagę na aspekt historyczny w badaniach. Przedstawiciele: Ratzel, Frobenius, Smith.

Rozwój cech ludzkich
Człowiek, który żyje aktualnie, zalicza się do jednej z rodzin rzędu naczelnych, która funkcjonuje pod nazwą człowiekowatych, czyli Hominidae. Obecnie jest jedynym z jej żyjących przedstawicieli. Inni członkowie wymarli, a nie po wszystkich gatunkach pozostały szczątki, który mogłyby wyjaśnić historię ich egzystowania na Ziemi. Rodzina Hominidae (człowiekowate) Wykształciła się ze wspólnego pnia wyższych naczelnych jednocześnie z rodziną człekokształtnych, zjawisko to zaczęło się 14 milionów lat temu. Do dziś żyją co najmniej 4 gatunki z rodziny Pongidae - goryl, szympans, orangutan i gibon. Rodzina Hominidae wyodrębniła się ze słabo brachiacyjnych lub nawet prebrachiacyjnych małp, znanych pod nazwą Dryopithecinae. W cyklu rozwoju Hominidae nastąpiło zjawisko hominizacji, czyli uczłowieczenia, który przejawiał się w intensyfikowaniu i uwyraźnianiu cech typowych dla człowieka.

Dzięki śledzeniu rozwoju cech anatomicznych można poznać początki kultury i proces jej rozwoju.

Ramapithecus - prawdopodobnie najstarszy rodzaj Hominidae Panuje opinia, że zmieniające się środowisko - ocieplanie się klimatu i zmniejszająca się wilgotność klimatu, które przekształciły las tropikalny w sawannę - stało się przyczyną, dla której rozwinęła się forma Ramapithecus, a po niej Australopithecus. Przechodzenie od życia w lesie do życia na sawannie dało sens chodzeniu na dwóch nogach, pionowej postawie ciała i zmianom ostrości zmysłów. Właśnie w tym środowisku przejściowym żyła istota, która prowadziła naziemny tryb życia i z pewnością należała do rzędu naczelnych. Jej szczątki zostały znalezione w Pendżabie oraz w Kenii, stąd nazwa Ramapithecus i Kenyapithecus. Szczęka w kształcie litery V przemawia za tym, by uznać Ramapithecusa za przodka człowieka. Miał on silnie zaznaczoną żuchwę, która umożliwiała rozgniatanie nasion. Potrafił stać na dwóch nogach, ale z reguły przemieszczał się na czterech kończynach.
Australopithecus (australopitek) Został odkryty przez Raymonda Darta w latach 20. XX wieku i nazwany australopitekiem, co oznacza "małpa południowa". Egzystował na sawannie, na terenie Afryki Południowej, Wschodniej i Środkowej. Badania innego antropologa, Lewisa Leakey'a, potwierdziły hipotezy Darta, że miał do czynienia z wczesną postacią człowieka. Określenie "małpolud" idealnie oddaje wygląd australopiteka, ponieważ tylko w połowie wygląda jak człowiek, w drugiej do złudzenia przypomina małpę. Po budowie układu kostnego można wnosić, że od czasu do czasu przyjmował postawę wyprostowaną. Badacze sądzą, że jego chód nie był zbyt pewny, ponieważ musiał szeroko rozstawiać nogi, by utrzymać równowagę, a ciężarem balansował w przód. Spożywał twarde nasiona, o czym świadczy masywna żuchwa, która ułatwiała przeżuwanie pożywienia. Wały nadoczodołowe odpowiadały za łudzące podobieństwo do małpy. By przetrwać, australopiteki łączyły się w grupy na sawannie, w których dzieci uczyły się niezbędnych czynności dla przeżycia. Używały prymitywnych naczyń ze skorup orzechów, by polować, rzucały w kierunku zwierząt kamieniami. Wprowadzenie mięsa do jadłospisu sprawiło, że australopitek mógł ograniczyć czas poświęcany na poszukiwanie żywności, ponieważ niewielka ilość mięsa zaopatrywała go w konieczne do życia białko. Przez 2 miliony lat występowania pojawił się drugi gatunek.
Homo habilis Około 2 miliony lat temu w Afryce, żyła istota podobna do człowieka, ale do dzisiejszego dnia jej przynależność do rodu ludzkiego budzi kontrowersje. Żył na obszarze pokrewnym australopitekowi, najpewniej wyodrębnił się z jego gałęzi. Osiągał niewielki wzrost, bo około 125 centymetrów. Nie miał chwytnych palców stóp, dzięki wysklepieniu stopy był w stanie zachować pozycję wyprostowaną. Miał znacznie większy mózg od australopiteka, ale ograniczenia w poruszaniu dłońmi uniemożliwiły mu nabycie zdolności chwytania wszystkich przedmiotów. Żywił się wszystkim, polując na małe zwierzęta, pokarm uzupełniał padliną. Używał narzędzi, które wyglądem przypominały otoczaki zakończone w sposób ostry, przekazywanie sposobu ich wytwarzania można nazwać kulturą.
Homo erectus Jest też zwany Pithecahthropusem, nazwał go w ten sposób jego odkrywca, Eugene Dubois. Żył w czasie od miliona do 200 tysięcy lat temu. Homo erecetus miał wykształcone wszystkie cechy typowo ludzkie: poruszał się tylko w pozycji całkiem wyprostowanej, tylko na dwóch nogach, posiadał przeciwstawnie ułożony kciuk, który umożliwiał precyzyjne chwytanie przedmiotów oraz duży mózg, którego pojemność górna przekraczała pojemność najniższą człowieka współczesnego. Tworzył różne rodzaje narzędzi, w skomplikowany sposób porozumiewał się z grupą. Potrafił żyć zarówno w klimacie tropikalnym, jak i umiarkowanym. Był wyraźnie wyższy od swoich protoplastów, osiągał wzrost między 165 a 175 centymetrów, ciężar ciała przekraczał 70 kg. Wygląd zewnętrzny sprawiał, że homo erectus wyglądał równie prymitywnie, jak australopitek, jednak cechy ludzkie miał rozwinięte w sposób bardzo podobny współczesnemu człowiekowi. Żył co najmniej 800 tysięcy lat, na obszarze o silnie zróżnicowanych klimatach. Można wyróżnić 2 odmiany: formę starszą, o mniej rozwiniętych cechach ludzkich oraz formę młodszą, bardziej podobną do człowieka współczesnego. Mieszkał w jaskiniach, budował miejsca odsłonięte od wiatru i deszczu, znał ogień - ogrzewał się przy nim, piekł mięso, odstraszał dzikie zwierzęta, ale nie potrafił go rozniecać. Obozy zakładał zawsze nad wodą. Wykonywał wiele typów narzędzi o wyspecjalizowanym przeznaczeniu. Badania archeologiczne wykazały, że homo erectus stosował 2 typy wytwarzania narzędzi: szelski (abwilski) oraz aszelski, które stanowią okres w kulturze, znany jako dolny paleolit, czyli najstarszy okres epoki kamienia łupanego. Przemysł szelski i aszelski stanowią 2 główne techniki wytwarzania narzędzi, jest to technika rdzeniowa i odłupkowa, która jest już bardziej zaawansowana.
Homo sapiens Zalicza się do niego również neandertalczyka, który pojawił się na Ziemi około 350 tysięcy lat temu, w chwili, kiedy był jeszcze obecny Homo erectus. Są znane dwie odmiany neandertalczyka: forma wcześniejsza i późniejsza. Prymitywny wygląd nadawały mu wały nadoczodołowe, jednak pojemność czaszki była prawie równa człowiekowi współczesnemu. Można go było spotkać na obszarze prawie całej Europy, odmiana późniejsza neandertalczyka zamieszkiwała na mniejszym obszarze nie tylko Europy, ale i Bliskiego Wschodu oraz Azji Północnej. Był zbudowanie dość topornie, posiadał wyraźnie krótsze nogi, niż ma człowiek współczesny. Nie był jednak tak prymitywny, jak się powszechnie uważa, ponieważ dotrwały do naszych czasów dowody jego kultury. Był doskonałym łowcą, wytwarzał wyspecjalizowaną broń myśliwską. Homo sapiens sapiens Najwcześniejsze szczątki homo sapiens sapiens są określane pomiędzy 40 a 35 tysięcy lat temu. Gatunek ten współtworzył wytwory kulturowe górnego paleolitu. Od innych form z gatunku sapiens wyróżnia go wąski nos, szerokie, wysokie czoło, duży mózg, drobne łuki brwiowe i niskie oczodoły. Dobrze adaptował się do zmieniających warunków przyrodniczych dzięki elastycznej kulturze. Proces hominizacji Cechy uznawane za ludzkie pojawiły się w określonej kolejności. Najwcześniej ukształtowała się dwunożna postawa ciała i dwunożny chód. Cechy te umożliwiły rozwój innych cech typowych dla człowieka, jak wyrobienie zmysłu i ułatwiały manipulowanie dłońmi. Skuteczność polowania i wzrost jego znaczenia w ciągu życia świadczy o poważnym rozwoju umiejętności i sprawności porozumiewania się w gromadzie. Rozwój społeczny był stymulowany wzrostem znaczenia polowań, przez konieczność współdziałania. Ostatnią typowo ludzką cechą było regionalne zróżnicowanie kultury, którego nie można wytłumaczyć w kategoriach adaptacji do określonego środowiska przyrodniczego.